บทละครเรื่องอิเหนา
ตอนศึกกะหมังกุหนิง
ท้าวกะหมังกุหนิงปราศรัยกับระตูปาหยังและท้าวปะหมัน
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
เสด็จเหนือแท่นรัตน์มณี ภูมีเห็นสองอนุชา
จึงตรัสเรียกให้นั่งร่วมอาสน์ สำราญราชหฤทัยหรรษา
แล้วปราศรัยระตูบรรดามา ยังปรีดาผาสุกหรือทุกข์ภัย
ซึ่งเราให้มาในทั้งนี้ จะไปตีดาหากรุงใหญ่
ระตูทุกนครอย่านอนใจ ช่วยเราชิงชัยให้ทันการ
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น เหล่าระตูปรีดิ์เปรมเกษมศานต์
จึงสนองมธุรสพจมาน พระมีการสงครามแต่ละครามแต่ละครั้ง
จะตั้งหน้าอาสาออกชิงชัย มิได้ย่อท้อถอยหลัง
สู้ตายไม่เสียดายชีวัง กว่าจะสิ้นกำลังของข้านี้
ฯ๔คำฯ
ท้าวดาหาเสด็จออกรับทูตกะหมังกุหนิง
เมื่อนั้น พระองค์ทรงพิภพดาหา
ครั้นสุริย์ฉายบ่ายสามนาฬิกา ก็โสรจรงคงคาอ่าองค์
ทรงเครื่องประดับสรรพเสร็จ แล้วเสด็จย่างเยื้องยูรหงส์
ออกยังพระโรงคัลบรรจง นั่งลงบนบัลลังก์รูจี
ยาสาบังคมบรมนาถ เบิกทูตถือราชสารศรี
จึงดำรัสตรัสสั่งไปทันที ให้เสนีนำแขกเมืองมา
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น อำมาตย์รับสั่งใส่เกศา
ออกไปพาสองทูตา เข้ามาประณตบทมาลย์
ฯ๒คำฯ
บัดนั้น เสนีผู้ใหญ่ฝ่ายทหาร
จึงให้อาลักษณ์พนักงาน รับราชสารมาอ่านพลัน
ฯ๒คำ
ในสารพระผู้ผ่านนคเรศ กะหมังกุหนิวงนิเวศน์เขตขันธ์
ขอถวายประณตบังคมคัล พระผู้วงศ์เทวัญศักดา
ไม่ควรเคืองเบื้องบาททบทศรี
ด้วยข้าน้อยนี้มีโอรสา
เดิมไปไล่ล้อมมฤคา ได้รูปพระธิดาในกลางไพร
ชะรอยเป็นบุพเพนิวาสา เทวาอารักษ์มาชักให้
มีความเสน่หาอาลัย แต่หลงใหลใฝ่ฝันรันทด
หวังเป็นเกือกทองรองบาทา พระผู้วงศ์เทวาอันปรากฏ
จะขอพระบุตรีมียศ ให้โอรสข้าน้อยดังจินดา
อันกรุงไกรไอศูนย์ทั้งสอง จะเป็นทองแผ่นเดียวในวันหน้า
ขอพำนักพักพึ่งพระเดชา ไปกว่าชีวันจะบรรลัย
ฯ๑oคำฯ
เมื่อนั้น องค์ศรีปัตหราเป็นใหญ่
ฟังสารทราบอรรถแล้วตรัสไป แก่เสนาในทั้งสองนั้น
อันอะหนะบุษบาบังอร ครั้งก่อนจรกาตุนาหงัน
ได้ปลดปลงลงใจให้ปัน นัดกันจะแต่งการวิวาห์
ซึ่งจะรับของสู่ระตูนี้ เห็นผิดประเพณีหนักหนา
ฝูงคนทั้งแผ่นดินจะนินทา สิ่งของที่เอามาจงคืนไป
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น ทูตานุทูตแถลงไข
ท้าวกะหมังกุหนิงภูวไนย สั่งให้ข้าทูลพระภูมี
ถ้าแม้นมิยินยอมอนุญาต ให้พระราชธิดามารศรี
เร่งระวังพระองค์ให้จงดี ตกแต่งบุตรีให้มั่นคง
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระผู้ผ่านไอศูนย์สูงส่ง
ประกาศิตสีหนาทอาจอง จะณรงค์สงครามก็ตามใจ
ตรัสพลางย่างเยื้องยุรยาตร จากอาสน์แท่นทองผ่องใส
พนักงานปิดม่านทันใด เสด็จเข้าข้างในฉับพลัน
ฯ๔คำฯเสมอ
ออกจากพาราดาหานั้น พากันกลับไปมิได้ช้า
ฯ๒คำฯเชิด
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา
เผยสีหบัญชรแล้วบัญชา ตรัสสั่งเสนาธิบดี
จงเร่งไปทูลเหตุพระเชษฐา อีกองค์อนุชาทั้งสองศรี
บอกระตูจรกาอย่าช้าที ว่าไพรีจะยกมาชิงชัย
ฯ๔คำฯ
ฯลฯ
ท้าวกุเรปันมีราชสารถึงอิเหนาและระตูหมันหยา
เมื่อนั้น พระปิ่นภพกุเรปันราชฐาน
แจ้งว่าไพรีมารอนราญ พระจึงให้แต่งสารหนังสือลับ
ครั้นเสด็จสั่งสองเสนา จงถือไปหมันหยาสองฉบับ
ใบหนึ่งนั้นเร่งกองทัพ กำชับอิเหนาให้ยกมา
จงรีบไปให้ถึงพารา แต่ในสิบห้าราตรี
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น ตะหมังรับสั่งใส่เกศี
จงนำสาราจรลี มาจากที่พระโรงชัยฉับพลัน
เรียกหาบ่าวไพร่ได้พร้อมหน้า ตะหมังขึ้นขี่ม้าผายผัน
ออกจากนคเรศกุเรปัน พากันเร่งรีบคลาไคล
ฯ๔คำฯเชิด
เมื่อนั้น องค์ท้าวกุเรปันเป็นใหญ่
ครั้นดะหมังเสนาทูลลาไป พระตรึกไตรในคดีด้วยปรีชา
แล้วตรัสแก่กะหรัดตะปาตี อันสงครามครั้งนี้เห็นหนักหนา
จะเปลี่ยวเปล่าเศร้าใจอนุชา ไม่มีที่จะปรึกษาหารือใคร
เจ้าจงยกพลขันธ์ไปบรรจบ สบทบทัพอิเหนาให้จงได้
ชวนกันยกรีบเร็วไป อย่าทันให้ปัจจามิตรติดพารา
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น กะรัดตะปาตีโอรสา
ก้มเกล้าทูลสนองพระบัญชา จะถวายบังคมลาพรุ่งนี้
ฯ๒คำฯ
ฯลฯ
เมื่อนั้น กะหรัดตะปาตีศรีใส
ครั้นรุ่งรางสุรียาก็คลาไคล เข้าในที่สนานสำราญองค์
ฯ๒คำฯเสมอ
รดชำระมลทินอินทรีย์ มุรธาวารีภิเษกสรง
ลูบไล้เสาวคนธ์ธารทรง บรรจงสอดซับสนับเพลา
ภูษายกพื้นดำอำไพ สอดใส่ฉลององค์ทรงวันเสาร์
เจียระบาดคาดรัดหน่วงเนา ปั้นเหน่งเพชรเพริศเพราพรรณราย
ตาบทิศทับทรวงห่วงห้อย สวมสร้อยสังวาลประสานสาย
ทองกรแก้วกิ่งพริ้งพราย ธำรงเรืองรายพลอยเพชร
ทรงชฎามาลัยดอกไม้ทัด กรรเจียกจอนจำรัสตรัสเตร็จ
เหน็บพระแสงกั้นหนั่นกัลเม็ด แล้วเสด็จขึ้นเฝ้าพระบิดา ฯ๘คำฯเสมอ
ก้มเกล้าเคารพอภิวาท พระปิ่นภพภูวนาทนาถา
ยับยั้งคอยฟังพระวาจา จะบัญชาให้ยกโยธี
ฯ๒คำฯล
เมื่อนั้น องค์ท้าวกุเรปันเรืองศรี
จึงอำนวยอวยพรสวัสดี ให้เจ้ามีเดชาวราฤทธิ์
อันเหล่าศัตรูหมู่ร้าย จงแพ้พ่ายอย่ารอต่อติด
อานุภาพปราบปรามไปทั่วทิศ ปัจจามิตรจงเกรงฤทธิรอน
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น กะหรัดปาตีชาญหาญ
กราบถวายบังคลประนมกร รับพรพระบิดาแล้วคลาไคล
ฯ๒คำฯเสมอ
ครั้นถึงเกยชาลาหน้าพระลาน พร้อมหมู่ทวยหาญน้อยใหญ่
เสด็จทรงมิ่งม้าอาชาไนย ให้เคลื่อนพลไกรยาตรา
ฯ๒คำฯเชิด
รอนแรมมาในพนาเวศ ถึงทางร่วมนคเรศหมันหยา
พระสั่งให้หยุดพลโยธา คอยท่าทัพระเด่นมนตรี
ฯ๒คำฯเจรจา
ฯลฯ
ทัพเมืองกาหลังยกมาสมทบ
บัดนั้น ตำมะหงงกาหลังกรุงใหญ่
ทั้งตะหมังมหาเสนาใน เร่งเกณฑ์ทัพชัยฉับพลัน
จัดทหารอาสาได้ห้าหมื่น แต่พื้นกำแหงแข็งขัน
ช้างม้าอาวุธครบครัน ธงสำคัญคอยนำดำเนินพล
ทั้งสองเสนีขึ้นขี่ม้า โยธาเยียดยัดอัดถนน
ทนายเดินเคียงข้างกางสัปทน ยกพลออกจากพารา
ฯ๖คำฯเชิด
มาถึงทางร่วมริมดง พบสุกรานากงวงศา
สองทัพสมทบโยธา ยกร่วงมรรคามาพร้อมกัน
ฯ๒คำฯเชิด
บัดนั้น ทั้งสองทูตาคนขยัน
ซึ่งถือสารไปเมืองดาหานั้น พากันรับกลับมาฉับไว
ถึงกะหมังกุหนิงนคเรศ มายังนิเวศน์วังใหญ่
พอเวลาเฝ้าท้าวไท ก็เข้าไปในพระโรงรจนา
ฯ๔คำฯเสมอ
จึงประนมก้มเกล้าเคารพ ทูลพระองค์ทรงภพนาถา
ข้าไปได้ถวายสารา ท้าวดาหาทราบสิ้นทุกประการ
ตรัสขาดว่าราชบุตรี จรกาธิบดีมากล่าวขาน
พระยกให้กำหนดนัดงาน ยังแต่จะแต่งการวิวาห์กัน
บรรดาของถวายนั้นไม่รับ ส่งกลับคืนมาทุกสิ่งสรรพ์
มิได้คิดเกรงองค์พระทรงธรรม์ บากบั่นสลัดตัดรอน
ข้าทูลความตามดั่งนอกสารา ว่ามิให้พระธิดาดวงสมร
จงเร่งตกแต่งพระนคร รับทัพภูธรจะยกมา
จะชิงนางโฉมยงให้จงได้ ใครมีชัยก็จะสมปรารถนา
ท้าวตรัสว่าตามแต่วิญญาณ์ พระราชาทรงทราบบาทมูล
ฯ๑๐คำฯ
ได้ฟังทั้งสองทูตทูล ให้อาดูรเดือดใจดั่งไฟฟ้า
จึงบัญชาตรัสด้วยขัดเคือง ดูดู๋เจ้าเมืองดาหา
เราอ่อนง้อขอไปในสารา แต่ว่าจะรับไว้ก็ไม่มี
ถึงจรกามากล่าวนางไว้ ได้ยกให้เขาก่อนก็ควรที่
จะโอภาปราศรัยมาให้ดี นี่สิตัดไมตรีให้ขาดทาง
เราก็เรืองฤทธาศักดาเดช อาณาจักรนคเรศกว้างขวาง
จำต้องมีมานะไม่ละวาง จะชิงนางบุษบาลาวัณย์
แม้นมิได้สมคิดดังจิตปอง ไม่คืนครองกรุงไกรไอศวรรย์
จะสงครามตามตีติดพัน ไปกว่าชีวันจะบรรลัย
ฯ๑๐คำฯ
บัดนั้น สองทูตทูลแจ้งแถลงไข
ข้าได้ยินตระหนักประจักษ์ใจ ท้าวดาหาตรัส ใช้เสนี
ให้รีบไปแจ้งเหตุพระเชษฐา กับพาราสิงหัดส่าหรี
อนุชากาหลังธิบดี อีกบุรีระตูจรกา
เห็นกษัตริย์ทั้งสี่ธานีนั้น จะมาช่วยป้องกหันกรุงดาหา
เมื่อวันข้าออกจากเมืองมา เสนาก็ไปพร้อมกัน
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงแข็งขัน
ได้ฟังกริ้วโกรธดังเพลิงกัลป์ จึงกระชั้นสีหนาทประภาษไป
ถึงว่ากษัตริย์ทั้งสี่กรุง จะมาช่วยรบพุ่งเป็นศึกใหญ่
กูก็ไม่ครั่นคร้ามขามใคร จะหักให้เป็นภัสม์ธุลีลง
ว่าพลางทางมีพจนารถ สั่งอำมาตย์ตะหมังตำมะหงง
เร่งเกณฑ์พวกพลรณรงค์ ที่สามารถอาจองในสงคราม
เลือกสรรโยธีทั้งสี่หมู่ เคยทำลายค่ายคู่ขวากหนาม
แต่กองร้อยรบพันไม่ครั่นคร้าม ให้ครบสามสิบหมืนพื้นตัวดี
เอาวิหยาสะกำเป็นกองหน้า ตรวจตราเตรียมขบวนถ้วนถี่
อันกองหลังรั้งพลมนตรี ทั้งศรีอนุชาผู้ใจภักดิ์
กูจะเป็นจอมพลโยธา หนุนทัพลูกยาเข้าโหมหัก
ไม่เกรงวงศ์เทวาสุรารักษ์ ให้ปรากฏยศศักดิ์เสียครั้งนี้
ครั้นเสร็จสั่งมหาเสนา จึงถามขุนโหราทั้งสี่
เราจะยกพลไกรไปต่อตี พรุ่งนี้ดีร้ายประการใด
ฯ๑๔คำฯ
บัดนั้น พระโหราราชครูผู้
ใหญ่
รับรสพจนาภูวไนย คลี่ตำรับขับไล่ไปมา
เทียบดูดวงชะตาพระทรงยศ กับโอรสถึงฆาตชันษา
ทั้งชั้นโชคโยคยามยาตรา พระเคราะห์ขัดฤกษ์พาสารพัน
จึงทูลว่าถ้ายกวันพรุ่งนี้ จะเสียชัยไพรีเป็นแม้นมั่น
งดอยู่อย่าเสด็จสักเจ็ดวัน ถ้าพ้นนั้นก็เห็นไม่เป็นไร
ขอพระองค์จงกำหนดงดยาตรา ฟังคำโหราหาฤกษ์ใหม่
อันการยุทธ์ยิงชิงชัย หนักหน่วงน้ำพระทัยดูให้ดี
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
ได้ฟังโหราพาที จึงมีพจนารถประภาษไป
เมื่อเราบัญชาการกำหนดทัพ แล้วจะกลับงดอยู่อย่างไรได้
อายแก่ไพร่ฟ้าเสนาใน จะว่ากลัวฤทธิไกรไพริน
จำจะไปต้านต่อรอฤทธิ์ ถึงม้วยมิดมิให้ใครดูหมิ่น
เกียรติยศจะไว้ในธรณินทร์ จงสุดสิ้นดินแดนแผ่นฟ้า
ประการหนึ่งถ้าว่าช้าวันไป ทัพใหญ่จะมาพร้อมดังดาหา
จะต้องหักหนักมือโยธา เห็นจะยากยิ่งกว่านี้ไป
สุดแท้แต่บุญกับกรรม จะฟังคำโหรานั้นหาไม่
ตรัสพลางเสด็จคลาไคล เข้าไปในชยนต์มณเทียรทอง
ฯ๑๐คำฯเสมอ
ฯลฯ
เมื่อนั้น ฝ่ายวิหยาสะกำเรืองศรี
ครั้นหักศึกมีชัยได้บุรี ให้ตรวจเตรียมโยธีทุกกระทรวง
แล้วยกพลนิกายกองหน้า ยาตราดำเนินนำทัพหลวง
ตีเมืองรายทางทั้งปวง เลยล่วงไปตามมรคา
ฯ๔คำฯเชิด
สิบวันดั้นเดินในไพรพง ก็สิ้นดงตกพุ่งเมืองดาหา
แลไปเห็นกำแพงพารา ทั้งมหาปราสาทเรียงรัน
จึงยับยั้งฟังองค์พระทรงยศ จะกำหนดให้ตั้งค่ายมั่น
กองทัพนับแสนแน่นนันต์ พร้อมกันหยุดอยู่ที่ชายไพร
ฯ๔คำฯเจรจา
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเป็นใหญ่
เร่งรีบรี้พลสกลไกร มาใกล้ทิวทุ่งธานี
เห็นละหานธารน้ำไหลหลั่ง ร่มไทรใบบังสุริย์ศรี
จึงดำรัสตรัสสั่งเสนี ให้ตั้งที่นาคนามตามตำรา
ฯ๔คำฯ
บัดนั้น ตะหมังรับสั่งใส่เกศา
ออกมาเกณฑ์กันดังบัญชา ให้โยธาถางที่นี่นัน
ทำค่ายหน้าค่ายหลังตั้งบรรจบ ยกหอรบขึ้นปรับสับวิหลั่น
ชักปีกกาขึงไปถึงกัน ผูกราวสามชั้นขันชะเนาะ
หว่างป้อมเป็นจังหวะระยะแย่ง ใส่บังตางาแซงมั่นเหมาะ
พูนดินเต็มตามสนามเพลาะ ไม่ไผ่เจาะรวงปล้องเป็นช่องปืน
บ้างปลูกโรงรถคชา ทั้งที่ผูกช้างม้ามิให้ตื่น
เสาตะลุงหลักแหล่งแปลงปืน พ่างพื้นปราบเลี่ยนเตียนตา
บ้างเร่งทำตำหนักน้อยใหญ่ เพิงรายรอบในซ้ายขวา
ข้างนอกค่ายปักขวากดาษดา ชักเขื่อนเข้าหาประจบมุม
บ้างจัดคนลำลองทุกกองเกณฑ์ ออกตระเวนนั่งทางวางหลุม
คอยเล็ดลอดสอดแนมจับกุม ชั้นในให้ประชุมจตุรงค์
ฯ๑๒คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงสูงส่ง
เห็นค่ายเสด็จพลันมั่นคง จึงชวนองค์โอรสธิบดี
ตรัสเรียกสองราชอนุชา เสด็จจากรถาเรืองศรี
พร้อมด้วยกิดาหยันเสนี จรลีขึ้นสุวรรณพลับพลา
ฯ๔คำฯเสมอ
บัดนั้น กองร้อยคอยเหตุข้างดาหา
ออกสอดแนมอยู่นอกพารา เห็นไพรียกมาถึงชายไพร
กระบวนทัพก่อนหลังมาตั้งลง ทิวธงซ้อนซับไม่นับได้
เสียงคนอึงอัดตัดไม้ ราบไปทั้งป่าพนาลี
ต่างคนต่างเผ่นขึ้นหลังม้า พลางประมาณหมายตาดูถ้วนถี่
แล้วอ้อมออกนอกทุ่งทันที ขับควบพาชีเข้าเวียงชัย
ฯ๖คำฯเชิด
ครั้นถึงจึงไปแจ้งกิจจา แก่ปาเตะเสนาผู้ใหญ่
เล่าความแต่ต้นจนปรายไป โดยได้เห็นสิ้นทุกสิ่งอัน
ฯ๒คำฯเจรจา
บัดนั้น ปาเตะตกใจไหวหวั่น
ได้จดเอาถ้อยคำสำคัญ แล้วผายผันเข้าพระโรงรจนา
ฯ๒คำฯเสมอ
จึงก้มเกล้าประณตบทบงสุ์ ทูลพระองค์ทรงพิภพดาหา
ว่าไพรีตีเมืองร่วงมา รี้พลโยธามากมาย
ม้ารถคชกรรม์ครั่นครื้น ดังเสียงคลื่นในสมุทรไม่ขาดสาย
บัดนี้มาตั้งอยู่เนินทราย ที่ชายทุ่งกับป่าต่อกัน
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น องค์ศรีปัตหรารังสรรค์
ได้ฟังปาเตะทูลพลัน พระทรงธรรมตริตรึกนึกใน
อันสึกครั้งนี้ซึ่งมีมา เพราะเขาขอบุษบาเราไม่ให้
จึงเป็นเสี้ยนศตรูหมู่ภัย น้อยใจด้วยอิเหนานัดดา
แกล้งจะให้เกิดการโกลาหล ร้อนรนไปทั่วทุกเส้นหญ้า
เสื่อมเดชเพศพงศ์เทวา ศึกมาถึงราชธานี
คิดพลางทางสั่งเสนาใน เร่งให้เกณฑ์คนข้นหน้าที่
รักษามั่นไว้ในบุรี จะดูที่ข้าศึกซึ่งยกมา
อนึ่งจะคอยท่าม้าใช้ ที่ให้ไปแจ้งเหตุพระเชษฐา
กับสองศรีราชอนุชา ยังจะมาช่วยหรือประการใด
แม้นจะเคืองขัดตัดรอน ทั้งสามพระนครหาช่วยไม่
แต่ผู้เดียวจะเคี่ยวสงครามไป จะยากเย็นเป็นกระไรก็ตามที
ฯ๑๒คำฯเสมอ
ฯลฯ
ร่าย
มาจะกล่าวบทไป ถึงสุหรานากงเรืองศรี
กับเสนากาหลังบุรี ยกพลมนตรีรีบมา
แรมร้อนนอนป่าสิบห้าวัน ก็ลุถึงเขตขัณฑ์ดาหา
ได้ข่าวปัจจามิตรติดพารา ก็เร่งยกโยธาเข้ากรุงไกร
ฯ๔คำฯเชิด
ครั้นถึงกิ่งกลางพระนคร จึงให้หยุดพลนิกรน้อยใหญ่
แล้วชวนตำมะหงงคลาไคล เข้าไปที่เฝ้าพระผ่านฟ้า
ฯ๒คำฯ
เมื่อนั้น พระองค์ทรงพิภพดาหา
เห็นสุหรานากงพระนัดดา กับเสนากาหลังบุรี
จึงมีบัญชาปราศรัย เราขอบใจอนุชาทั้งสองศรี
ให้ยกมาช่วยต่อตี ก็เห็นชอบท่วงทีดีนัก
แต่การศึกครั้งนี้ไม่ควรเป็น เกิดเข็ญเพราะลูกอัปลักษณ์
จะมีคู่ผู้ชายก็ไม่รัก จึงหักให้สาสมใจ
อันองค์พระบรมเชษฐา เห็นจะให้ใครมาหรือหาไม่
เจ้ามาในทางพนาลัย ยังได้ข่าวบ้างหรือนัดดา
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สุหรานากงวงศา
ก้มเกล้าทูลสนองพระบัญชา ข้ามาแจ้งข่าวที่กลางคัน
พระปิ่นภพกุเรปันธานี ให้กะหรัดตะปาตีเป็นทัพขันธ์
ยกจากเวียงชัยได้หลายวัน บรรจบกันกับระเด่นมนตรีมา
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระองค์ทรงพิภพดาหา
ฟังสุหรานากงนัดดา จึงมีบัญชาว่าไป
อันกะหรัดตะปาตีจะมาช่วย พอจะเห็นจริงด้วยไม่สงสัย
แต่อิเหนาเขาจะมาทำไม ผิดไปเจ้าอย่าเจรจา
พระเชษฐาให้สารไปกี่ครั้ง เขายังไม่จากหมันหยา
จนสลัดตัดการวิวาห์ ศึกติดพาราก็เพราะใคร
เห็นจะรักเมียจริงยิ่งกว่าญาติ ไหนจะคลาดจากเมืองหมันหยาได้
ถึงมาตรจะมาก็จำใจ ด้วยกลัวภัยพระราชบิดา
เราอย่าคอยเขาเลยนะหลานรัก ก้มพักตร์รบศึกไปดีกว่า
แต่ว่าวันนี้เจ้าเหนื่อยมา จงไปพักโยธาให้สำราญ
ฯ๑๐คำฯ
ก้มเกล้าสนองพจมาน อันการสงครามครั้งนี้
จะขอเอาเมืองขึ้นบรรดามา กับโยธาสิงหัดส่าหรี
ยกออกโรมรันประจัญตี ดูทีฝีมือปัจจามิตร
ถ้าเห็นศึกย่นย่อท้อกำลัง จะโหมหักมิให้ตั้งต่อติด
จะอาสากว่าจะสิ้นสุดฤทธิ์ ชีวิตอยู่ใต้บาทบงสุ์
ฯ๖คำฯ
ตะหมังกุเรปันเฝ้าถวายสารท้าวหมันหยาและอิเหนา
บัดนั้น ฝ่ายตะหมังกุเรปันกรุงศรี
ครั้นถึงหมันหยาธานี ก็ตรงไปยังที่ประเสบัน
ขึนบนชานพักตำหนักนอก พอเห็นเสด็จออกกิดาหยัน
จึงเขจ้าไปใกล้องค์พระทรงธรรม์ อภิวันท์แล้วถวายสารา
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระโฉมยงวงศ์อสัญแดหวา
คลี่สารสมเด็จพระบิดา พลางทอดทัศนาทันใด
ฯ๒คำฯ
เอกบท
ในลักษณ์นั้นว่าปัจจามิตร มาตั้งติดดาหากรุงใหญ่
จงเร่งรีบรี้พลสกลไกร ไปช่วยชิงชัยให้ทันที
ถึงไม่เลี้ยงบุษบาเห็นว่าชั่ว แต่เขารู้อยู่ว่าตัวนั้นเป็นพี่
อันองค์ท้าวดาหาธิบดี นั่นมิใช่อาหรือว่าไร
มาตรแม้นเสียเมืองดาหา จะพลอยอายขายหน้าหรือหาไม่
ซึ่งเกิดศึกสาเหตุเภทภัย ก็เพราะใครทำความไว้งามพักตร์
ครั้งหนึ่งก็ให้เสียวาจา อายชาวดาหาอาณาจักร
ครั้งนี้เร่งคิดดูจงนัก จะซ้ำให้เสียศักดิ์ก็ตามที
แม้นมิยกพลไกรไปช่วย ถึงเราม้วยก็อย่ามาดูผี
อย่าดูทั้งเปลวอัคคี แต่วันนี้ขาดกันจนบรรลัย
ฯ๑๐คำฯ
ครั้นอ่านสารเสร็จสิ้นพระทรงฤทธิ์ ถอนฤทัยคิดแล้วสงสัย
บุษบาจะงามสักเพียงใด จึงต้องใจระตูทุกบุรี
หลงรักรูปนางแต่อย่างนั้น จะพากันมาม้วยไม่พอที่
แม้นงามเหมือนจินตะหราวาตี ถึงจะเสียชีวีก็ควรนัก
แล้วว่าแก่ตะหมังเสนา เราจะยกโยธาไปโหมหัก
มิให้เสียวงศาสุรารักษ์ งดสักเจ็ดวันจะยกไป
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น ตะหมังบังคมประนมไหว้
ทูลว่าช้านักพระภูวไนย เกลือกไปไม่ทันจะเสียที
เชิญเสด็จคลาไคลไปก่อน แล้วจึงค่อยผันผ่อนมากรุงศรี
อันข้าศึกซึ่งยกมาต่อตี ป่านนี้จะประชิดติดกรุงไกร
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์เทวาอัชฌาสัย
สุดที่จะบิดเบือนเลื่อนวันไป ด้วยเกรงในบิตุเรศตัดมา
ความกลัวความรักสลักทรวง ให้เป็นห่วงหนหลังกังวลหน้า
แต่เรรวนหวนนึกตรึกตรา พระราชาสะท้อนถอนใจ
จึงดำรัสสั่งตำมะหงง เร่งเตรียมจตุรงค์ทัพใหญ่
ม้ารถคชสารชาญชัย รีบรับจัดไว้ให้ครบครัน
เลือกสรรโยธาจงสามารถ ที่อยู่คงองอาจแข็งขัน
แต่ปืนตึงก็ถึงทันควัน เข้าโรมรุกบุกบันฟันแทง
เราจะตักศึกใหญ่ให้ย่อย่น ด้วยกำลังรี้พลเข้มแข็ง
แม้นไพรีหนีมือกลางแปลง เห็นหักได้ไม่แคลงวิญญาณ์
ฤกษ์รุ่งพรุ่งนี้จะยกไป ชิงชัยช่วยกรุงดาหา
สั่งเสร็จเสด็จทรงอาชา ไปเฝ้าท้าวหมันหยาฉับพลัน
ฯ๑๒คำฯเชิด
ครั้นถึงนิเวศน์วังใน ลงจากมโนมัยผายผัน
ยุรยาตรนาดกรจรจรัล เข้าพระโรงสุวรรณทันใด
ฯ๒คำฯเสมอ
บัดนั้น ตะหมังกุเรปันกรุงใหญ่
จึงรีบไปหาเสนาใน แถลงไขข้อความตามคดี
ฯ๒คำฯ
บัดนั้น อำมาตย์หมันหยากรุงศรี
ได้แจ้งแห่งตะหมังเสนี ก็พาไปที่พระโรงคัล
ฯ๒คำฯ
บัดนั้น ตะหมังผู้มียศถา
นบนิ้วบังคลคลวันทา ทูลถวายสาราพระภูมี
ฯ๒คำฯ
เมื่อนั้น ระตูหมันหยาเรืองศรี
รับสารมาจากเสนี แล้วคลี่ออกอ่านทันใด
ฯ๒คำฯ
เอกบท
ในลักษณ์อักษรสารา ว่าระตูหมันหยาเป็นผู้ใหญ่
มีราชธิดายาใจ แกล้งให้แต่งตัวไว้ยั่วชาย
จนลูกเราร้างคู่ตุนาหงัน ไปหลงรักผูกพันหมั่นหมาย
จะให้ชิงผัวเขาเอาเด็ดดาย ช่างไม่อายไพร่ฟ้าประชาชน
บัดนี้ศึกประชิดติดดาหา กิจจาลือแจ้งทุกแห่งหน
เสียงงานการวิวาห์จลาจล ต่างคนต่างข้องหม่องใจ
การสงครสมครั้งนี้มิไปช่วย ยังเห็นชอบด้วยหรือไฉน
จะตัดวงศ์ตัดญาติให้ขาดไป ก็ตามแต่น้ำใจจะเห็นดี
ฯ๘คำฯ
ร่าย
ทรงอ่านสารเสร็จสิ้นเรื่อง กลัวจะเคืองขุ่นข้องหมองศรี
จึงยื่นสารให้ระเด่นมนตรี แล้วมีพจนารถวาจา
เห็นงามอยู่แล้วหรือหลานรัก เจ้าหาญหักไม่ฟังคำข้า
มาพลอยได้ความผิดด้วยนัดดา เมื่อกระนี้จะว่าประการใด
แม้นมิยกพลขันธ์ไปพันตู หาให้อยู่กับจินตะหราไม่
อย่าหน่วงหนักชักช้าเร่งคลาไคล รีบไปให้ทันท่วงที
อันระเด่นราหยนวงศา จงคุมพลหมันหยากรุงศรี
สมทบทัพระเด่นมนตรี ได้ฤกษ์รุ่งพรุ่งนี้จงยาตรา
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น พระโฉมยงพงศ์อสัญแดหวา
รับสั่งแล้วบังคมลา ไปประสาทจินตะหราวาตี
ฯ๒คำฯเสมอ
ครั้นถึงห้องสุวรรณบรรจง นั่งแนบแอบองค์นางโฉมศรี
ทอดถอนฤทัยพลางทางพาที ภูมีแจ้งความแก่ทรามวัย
บัดนี้ตะหมังเสนา ถือสสารพระบิดามาให้
เป็นเหตุด้วยดาหาเวียงชัย เกิดการศึกใหญ่ไพรี
ให้พี่กรีฑาทัพขันธ์ ไปช่วยป้องกันกรุงศรี
จะรีบยกพลหลมนตรี พรุ่งนี้ให้ทันพระบัญชา
อยู่จงดีเถิดพี่จะลาน้อง อย่าหม่นหมองเศร้าสร้อยละห้อยหา
เสร็จศึกวันใดจะไคลคลา กลับมาสู่สมภิรมย์รัก
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น จินตะหราวาตีมีศักดิ์
ฟังตรัสขัดแค้นฤทัยนัก สะบัดพักตร์ผินหลังไม่บังคม
แล้วตอบถ้อยน้อยหรือพระทรงฤทธิ์ ช่างประดิษฐ์คิดความพองามสม
ล้วนกล่าวแกล้งแสร้งเสเล่ห์ลม คิดคมแยบคายหลายชั้น
พระจะไปดาหาปราบข้าศึก หรือรำลึกถึงคู่ตุนาหงัน
ด้วยสงครามในจิตยังติดพัน จึงบิดผันพจนาไม่อาลัย
ไหนพระผ่านฟ้าสัญญาน้อง จะปกป้องครองความพิสมัย
ไม่นิราศแรมร้างห่างไกล จนบรรลัยมอดม้วยไปด้วยกัน
พระวาจาน่าเชื่อเป็นพันนัก จึงหลงรักภักดีไม่เดียดฉันท์
พาซื่อสุจริตคิดสำคัญ หมายมั่นว่าเมตาปรานี
มิรู้มาอาภัพกลับกลาย จะหลีกเลี่ยงเบี่ยงบ่ายหน่ายหนี
ยังสมคำสัญญาที่พาที กี่ร้อยปีพระจะกลับคืนมา
ฯ๑๒คำฯ
โลม
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์เทวัญอสัญหยา
โลมนางพลางกล่าววาจา จงผินมาพาทีกับพี่ชาย
ซึ่งสัญญาว่าไว้กับนวลน้อง จะคงครองไมตรีไม่หนีหน่าย
มิได้แกล้งกรอกกลับอภิปราย อย่าสงกาว่าจะวายคลายรัก
จะจำจากโฉมเฉลาเยาวเรศ เพราะเกรงเดชบิตุรงค์ทรงศักดิ์
ข้อความงามแคลงกินแหนงนัก ด้วยเจ้าไม่ประจักษ์ที่จริงใจ
สมเด็จพระบิดาให้หาพี่ ใช่แต่ครั้งนี้นั้นหาไม่
ถึงสองครั้งพี่ขัดรับสั่งไว้ ยังมิได้บอกเจ้าให้แจ้งการ
บัดนี้เกิดศึกก็สุดคิด จนจิตที่จะขัดพระบรรหาร
สารามีมาเป็นพยาน พระยื่นสารให้นางทัศนา
ฯ๑๐คำฯ
ร่าย
เมื่อนั้น โฉมยงองค์ระเด่นจินตะหรา
ค้อนให้ไม่แลดูสารา กัลยาคั่งแค้นแน่นใจ
แล้วว่าอนิจจาความรัก พึ่งประจักษ์ดั่งสายน้ำไหล
ตั้งแต่จะเชี่ยวเป็นเกลียวไป ที่ไหนเลยจะไหลคืนมา
สตรีใดในพิภพจบแดน ไม่มีใครได้แค้นเหมือนอกข้า
ด้วยใฝ่รักให้เกินพักตรา จะมีแต่เวทนาเป็นเนืองนิตย์
โอ้ว่าน่าเสียดายตัวนัก เพราะเชื่อลิ้นหลงรักจึงช้ำจิต
จะออกชื่อลือชั่วไปทั่วทิศ เมื่อพลั้งคิดผิดแล้วจะโทษใคร
เสียแรงหวังฝากฝังชีวี พระจะมีเมตตาก็หาไม่
หมายบำเหน็จจะรีบเสร็จไป ก็รู้เท่าเข้าใจในทำนอง
ด้วยระเด่นบุษบาโฉมตรู ควรคู่ภิรมย์สมสอง
ไม่ต่ำศักดิ์รูปชั่วเหมือนตัวน้อง ทั้งพวกพ้องสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์
โอ้แต่นี้สืบไปภายหน้า จะอายชาวดาหาเป็นแม่นมั่น
เขาจะค่อนนินทาทุกสิ่งอัน นางรำพันว่าพลางทางโศกา
ฯ๑๔คำฯโอด
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์เทวัญอสัญหยา
ปลอบนางพลางเช็ดชลนา ดวงยิหวาอย่าทรงโศกี
จงสร่างสิ้นกินแหนงแคลงใจ ที่ในบุษบามารศรี
พี่สลัดตัดใจไม่ไยดี มิได้มีปรารถนาอาลัย
จรกาจึงได้มาว่าขาน กำหนดนัดทำงานการใหญ่
พอกะหมังกุหนิงรู้ไป ก็ซ้ำให้มากล่าวกัลยา
ครั้นขอนางมิไดดังใจจง จึงเกิดการณรงค์ในดาหา
เพราะแหนหวงช่วงชิงวนิดา ใช่ว่านางเปล่าอยู่เมื่อไร
อันลือข่าวบุษบาว่างามนัก จะดีกล่าวน้องรักนั้นหาไม่
นี่จำเป็นจึงจำจากไป เพราะกลัวภัยพระราชบิดา
แม้นเสียดาหาก็เสียวงศ์ อัปยศถึงองค์อสัญหยา
เจ้ากับพี่ก็จะมีแต่นินทา แก้วตาจงดำริตริตรอง
ถึงไปก็ไม่อยู่นาน เยาวมาลย์อย่าโศกเศร้าหมอง
พระจุมพิตชิตเชยปรางทอง กรประคองนฤมลขั้นบนเพลา
ฯ๑๔คำฯ
เมื่อนั้น จินตะหราวาตีโฉมเฉลา
ได้เห็นสารทราบความตามสำเนา ค่อยบรรเทาเบาทุกข์แคลงใจ
จึงเคลื่อนองค์สงจากพระเพลาพลาง นวลนางบังคมแถลงไข
ซึ่งพระจะเสด็จไปชิงชัย ก็ตามใจไม่ขัดอัธยา
แม้นสำเร็จราชการงานศึก แล้วรำลึกอย่าลืมหมันหยา
จงเร่งรีบยกทัพกลับมา น้องจะนับวันท่าภูวไนย
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น พระทรงโฉมประโลมจิตพิสมัย
รับขวัญกัลยาแล้วว่าไป พี่จะลืมปลื้มใจไยมี
เป็นเวรกรรมจึงตำจาก ขอฝากมาหยารัศมี
กับนางสการะวาตี ด้วยทรามวัยไร้ที่พึ่งพา
นางไกลบิตุราชมาตุรงค์ โฉมยงอย่าเคียดขึงหึงสา
ถ้าพลั้งผิดสิ่งไรได้เมตตา อย่าถือโทษโกรธาเทวี
ว่าพลางทางเปลื้องสังวาลทรง ให้องค์จินตะหรามารศรี
เจ้าจงเอาเครื่องประดับนี้ ไว้ดูต่างพักตร์พี่จะขอลา
ฯ๘คำฯ
ฯลฯ
อิเหนาเข้าเฝ้าระตูหมันหยาแล้วถวายบังคมลา
เมื่อนั้น ระตูผู้ผ่านหมันหยา
ทั้งประไหมสุหรีศรีโสภา ฟังราชนัดดาก็อาวรณ์
ต่างองค์อำนวยอวยชัย เจ้าไปให้เป็นสุขสโมสร
อั้นเหล่าอาสัตย์ดัสกร จงพ่ายแพ้ฤทธิรอนพระหลานรัก
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีมีศักดิ์
รับพรภูวไนยด้วยใจภักดิ์ บังคมลามาตำหนังประเสบัน
ฯ๒คำฯเพลง
ฯลฯ
อิเหนากรีธาทัพไปกรุงดาหา
ร่าย
ขึ้นเกยกิริณีที่ประทับ ผันพักตร์สู่พายัพทิศา
พร้อมหมู่อำมาตย์มาตยา โหราธิบดีชีพราหมณ์
พอได้ศุภฤกษ์ก็ลั่นฆ้อง ประโคมคึกกึกก้องท้องสนาม
ประดรหิตฟันไม้ข่มนาม ทำตามตำราพิชัยยุทธ์
ทัพหน้าทัพหลวงทัพหลัง พร้อมพรั่งตั้งโห่อึงอุตม์
ทหารโบกธงทองกระบี่ครุฑ ฝรั่งจุดปืนใหญ่ให้สัญญาณ
ชีพ่อก็เบิกโขลนทวาร โอมอ่านอาคมคาถา
เสด็จทรงช้างที่นั่งหลังคา คลาเคลื่อนโยธาทุกหมวดกอง
ฯ๘คำฯ
ฯลฯ
ร่าย
ครั้นออกมานอกนคเรศ พระทรงเดชเศร้าสร้อยระห้อยไห้
เหลียวหลังตั้งตาดูเวียงชัย หฤทัยหวั่นหวั่นถึงกลัยา
โอ้ว่าเจ้าดวงยิหวาพี่ ปานนี้จะคร่ำครวญหวนหา
ใครจะปลอบโฉมงามสามสุดา แต่พอพาใจเศร้าบรรเทาคลาย
สงสารน้ำคำที่พร่ำสั่ง คิดถึงความหลังแล้วใจหาย
ครวญพลางกำสรดระทดกาย แล้วคิดอายพวกพลมนตรี
จึงชักม่านทองทั้งสี่ทิศ ดังจะปิดบังแสงสุริย์ศรี
ลมหวนอวลกลิ่นสุมาลี เหมือนกลิ่นผ้ายาหยีซึ่งเปลี่ยนมา
แว่วเสียงสำเนียงบุหรงร้อง ว่าเสียงสามนิ่มน้องเสน่หา
พระแย้มเยี่ยมม่านทองทัศนา เห็นแต่ป่าพุ่มไม้ใบบัง
เอนองค์ลงอิงพิงเขนย กรเกยก่ายพักตร์ถวิลหวัง
รสรักร้อนรนพ้นกำลัง ชลนัยไหลหลั่งลงพรั่งพราย
ฯ๑๒คำฯ
ร่าย
บัดนั้น ประสันตาพี่เลี้ยงพระโฉมศรี
ขี่ช้างพระที่นั่งมาข้างท้าย เห็นพระไม่สบายคลายทุกข์ทน
จึงเสแสร้งแกล้งกล่าววาจา ป่านี้สนุกกว่าทุกแห่งหน
แต่เห็นมามากมายหลายตำบล ก็ยังไม่ชอบกลเหมือนป่านี้
แม้นไม่มีราชการงานเดือน คงจะมาปลูกเรือนอยู่ที่นี้
น้ำท่าหาง่ายสบายดี สารพัดจะมีไม่ยากใจ
ถ้าเลิกทัพกลับมาหมันหยา จะจำป่าไว้ทูลแถลงไข
ให้พระพาสามสมรอรไท มาประพาสพรรณไม้ให้สำราญ
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์เทวาศักดาหาญ
นิ่งฟังประสันตาอยู่ช้านาน ค่อยคลายร้อนรำคาญวิญญาณ์
จึงลุกขึ้นตรัสถามทันที ป่านี้หรือสนุกนักหนา
ตรัสพลางทางทอดทัศนา ไหนนี่บอกมาอย่าลวงกัน
ฯ๔คำฯ
บัดนั้น ประสันตาแสนกลคนขยัน
ทำตกใจทูลองค์พระทรงธรรม ข้าสำคัญมั่นคงอยู่ดงนี้
ด้วยช้างบาทย่างทีสะเทิน เดินเกินตำบลมาพ้นที่
เขาว่าดงหน้าก็ยังมี ถึงจะชี้เชิญให้ทัศนา
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระโฉมยงวงศ์อสัญแดหวา
ยิ้มพลางทางตอบประสันตา ปดเล่นต่อหน้าไม่อายใจ
ครั้นซักไซ้ไล่หาความจริง ยังกลอกกลิ้งกลับลวงไปใหม่
ชอบผลักให้พลัดหลงไป คนอะไรเช่นนี้ก็ยังมี
ฯ๔คำฯ
ชมดง
ว่าพลางทางชมคณานก โผนผกจับไม้อึงมี่
เบญจวรรณจับวัลย์ชาลี เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา
นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจับจากจำนรรจา เหมือนจากนางสะการะวาตี
แขกเต้าจับเต่าร้างร้อง เหมือนร้างห้องมาหยารัศมี
นกแก้วจับแก้วพาที เหมือนแก้วพี่ทั้งสามสั่งความมา
ตระเวนไพรร่อนร้องตระเวนไพร เหมือนเวรใดให้นิราศเสน่หา
เค้าโมงจับโมงอยู่เอกา เหมือนพี่นับโมงมาเมื่อไกลนาง
คับแคจับแคสันโดษเดี่ยว เหมือนเปล่าเปลี่ยวคับใจในไพรกว้าง
ชมวิหคนกไม้ไปตามทาง คะนึงนางพลางรีบโยธี
ฯ๑๐คำฯเชิด
ร่าย
แรมร้อนนอนพักมาหลายวัน ถึงทางร่วมกุเรปันกรุงศรี
พบทัพกะหรัดตะปาตี ภูมีให้หยุดโยธา
ฯ๒คำฯเจรจา
เมื่อนั้น กะหรัดตะปาตีเชษฐา
เห็นระเด่นมนตรีก็ปรีดา จึงเสด็จมาหาทันใด
แล้วบอกว่าสมเด็จพระบิดร ให้ข้าคุมนิกรน้อยใหญ่
มาบรรจบทัพพระองค์ไป ช่วยพิชัยดาหาธานี
หลายวันแล้วแต่มาคอยท่า ยับยั้งโยธาอยู่ที่นี่
ข่าวศึกว่าประชิดติดบุรี มาจะจรลีรีบไป
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีเฉลยไข
ข้าก็เร่งรีบร้อนไม่นอนใจ แต่ทางไกลอ้อมกว่ากุเรปัน
ว่าแล้วสองกษัตริย์ก็จัดทัพ พร้อมสรรพพหลพลขันธ์
เข้ากระบวนสมทบบรรจบกัน แล้วยกจากที่นั้นรีบมา
ฯ๔คำฯเชิด
ครั้นถึงเนินทรายชายทุ่ง แว่นแคว้นแดนกรุงดาหา
จึงให้หยุดกองทัพพลับพลา ที่ต้องนามครุฑาเกรียงไกร
แล้วบัญชาให้ตำมะหงง ท่านจงรีบเข้าไปกรุงใหญ่
ทูลศรีปัตหราเวียงชัย แก้ไขอย่าให้เคืองบาทา
ฯ๔คำฯ
บัดนั้น ตำมะหงงรับสั่งใส่เกศา
ก้มเกล้ากราบถวายบังคมลา มาขึ้นม้าควบขับไปฉับพลัน
ฯ๒คำฯเชิด
ครั้นถึงจึงแจ้งคดี แก่ยาสาเสนีคนขยัน
บัดนี้องค์อิเหนากุเรปัน กรีธาทัพขันธ์ยกมา
สองทัพกับกะหรัดตะปาตี มาช่วยบุรีดาหา
จงพาเราเข้าเฝ้าพระผ่านฟ้า จะกราบทูลกิจจาให้แจ้งการ
ฯ๔คำฯ
บัดนั้น ยาสาปรีดิ์เปรมเกษมศานต์
จึงพากันเข้าไปมิทันนาน ยังสถานท้องพระโรงรูจี
ฯ๒คำฯเสมอ
นบนิ้วประนบบังคมคล กราบทูลทรงธรรมถ้วนถี่
บัดนี้ระเด่นมนตรี กับกะหรัดตะปาตียกมา
รี้พลมากมายหลายแสน ตั้งอยู่ปลายแดนกรุงดาหา
ใช้ให้ตำมะหงงเสนา เข้ามาเฝ้าเบื้องบาทบงสุ์
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระปิ่นปักนคเรศสูงส่ง
แจ้งว่าอิเหนาสุริย์วงศ์ มาช่วยรณรงค์ราวี
มีความเกษมศานต์หรรษา ดังได้ผ่านเมืองฟ้าราศี
ด้วยนัดดาเรืองอิทธิฤทธี เห็นว่าบุรีไม่อันตราย
พระเปรมปรีดิ์ดีใจอยู่ในพักตร์ มิให้ประจักษ์คนทั้งหลาย
จึงแย้มเยื้อยเอื้อนโอษฐ์อภิปราย ซึ่งหลานชายของเราอุส่าห์มา
ตำมะหงงไปบอกให้ถ้วนถี่ ว่ากูนี้ขอบใจหนักหนา
เชิญให้เข้ามาในพารา จะได้พักโยธาให้สำราญ
ฯ๘คำฯ
บัดนั้น ตำมะหงงได้ฟังพระบรรหาร
จึงสนองมธุราพจมาน พระหลานรักถวายบังคลมา
ให้ข้าทูลองค์พระทรงฤทธิ์ ด้วยโทษผิดติดพันอยู่หนักหนา
จะขอทำการสนองพระบาทา เสร็จแล้วจึงจะมาอัญชลี
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระผู้ผ่านดาหากรุงศรี
ได้ฟังตำมะหงงเสนี มิได้มีพจมานประการใด
จึงผันพระพักตร์มาบัญชา แก่สุหรานากงศรีใส
บัดนี้อิเหนาชาญชัย กรีธาทัพใหญ่ยกมา
กับกะหรัดตะปาตีพี่ยานั้น แม่นมั่นเหมือนคำที่เจ้าว่า
เจ้าจะอยู่ทำการในพารา หรือจะช่วยเชษฐาราวี
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น สุหรานากงเรืองศรี
ได้ฟังผ่านฟ้าพาที อัญชลีแล้วสนองพระบัญชา
แต่มาอยู่ดาหาก็ช้านาน ยังมิได้ทำการอาสา
ขอกราบบาทภูวนาทบังคมลา ออกไปช่วยเชษฐาชิงชัย
ทูลพลางทางถวายอัญชลี ลาศรีปัตหราเป็นใหญ่
ออกมาอย่าที่ภูวไนย ตรวจเตรียมทัพชัยฉับพลัน
ครั้นเสด็จเสร็จทรงอาชา พร้อมพี่เลี้ยงเสนากิดาหยัน
ยกจากพระนครจรจรัล ตำมะหงงกุเรปันก็ตามมา
ฯ๘คำฯเชิด
ครั้นถึงจึงหยุดจตุรงค์ เสด็จไปเฝ้าองค์พระเชษฐา
ถ้อยทีดีใจปรีดา ตรัสสั่งสนทนาพาที
แล้วแถลงแจ้งเหตุบรรยาย แต่ต้นจนปลายถ้วนถี่
วันเมื่อน้องมาถึงธานี ได้ทูลพระพี่จะยกมา
ดูทีท้าวตรัสเห็นขัดเคือง ว่าไหนจะจากเมืองหมันหยา
เมียเขาเขารักดังแก้วตา หรือจะอาจคลาดคลาเห็นผิดไป
แต่ให้พระเชษฐาให้หาตัว ก็ไม่มีความกลัวยังขัดได้
เกิดณรงค์สงครามก็เพราะใคร จนเดือดร้อนทั่วไปทั้งธานี
นับประสาอะไรแก่ตัวเรา ถึงตายเขาก็ไม่ดูผี
เห็นเคืองขัดตรัสซ้ำอยู่ดังนี้ พระภูมีจงทราบบทมาลย์
ฯ๑๐คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีใจหาญ
ฟังสุหรานากงแจ้งการ จึงตอบพจมานอนุชา
ซึ่งท่านขุ่นแค้นเคืองนัก ก็ประจักษ์แจ้งใจไม่กังขา
ไม่ถือโทษโกรธตอบพระผ่านฟ้า จะตั้งหน้าหักหาญพาลภัย
เสร็จศึกจะเข้าไปอัญชลี จะด่าตีก็ตามอัชฌาสัย
เมื่อได้เกินแล้วก็จนใจ ตามแต่ภูวไนยจะปราณี
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น ตำมะหงงบังคลเหนือเกศี
จึงกราบทูลแถลงแจ้งคดี องค์ศรีปัตหรารับสั่งมา
ให้ข้าบังคลทูลภูวไนย ว่าชี้ชอบขอบพระทัยหนักหนา
ขอเชิญเข้าไปในพารา จะได้พักโยธาพลากร
ข้าจึงทูลสนองพจมาน พระนัดดาจะทำการแก้ตัวก่อน
เสร็จศึกจึงจะบทจร มาเฝ้าภูธรธิบดี
พระมิได้ตอบคำว่าขาน ตรัสแก่กิจการกรุงศรี
แต่ดูพระกิริยาพาที เหมือนจะเคลื่อนคลายที่โกรธา
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น พระโฉมยงพงศ์อสัญแดหวา
ได้ฟังตำมะหงงเสนา เกษมสันต์หรรษาเป็นพ้นไป
จึงเสร็จคลาไคลเข้าในห้อง ให้ชักปิดม่านทองสองไข
สุหรานากงทรงชัย ก็กลับไปที่ประทับพลับพลา
ฯ๔คำฯเสมอ
อิเหนามีบัญชาจัดทัพเตรียมรบกับทัพกะหมังกุหนิง
เมื่อนั้น พระผู้พงศ์เทวาในราศี
ได้ฟังพระพี่เลี้ยงทูลคดี จึงมีพระบัญชาการ
ตำมะหงงจงเร่งไปตรวจตรา เกณฑ์พลโยธาทวยหาญ
เราจะออกหักโหมโรมราญ รีบรัดจัดการให้พร้อมไว้
ฯ๔คำฯ
บัดนั้น ตำมะหงงกุเรปันกรุงใหญ่
รับสั่งบังคมลาคลาไคล ออกไปจัดทัพฉับพลัน
ฯ๒คำฯเสมอ
ฯลฯ
อิเหนาและอนุชากรีธาทัพ เผชิญทัพกะหมังกุหนิง
ร่าย
เมื่อนั้น พระผู้พงศ์เทวากระยาหงัน
ครั้นฤกษ์ดีแจ่มดวงสุริยัน ทรงธรรมชวนกะหรัดตะปาตี
ทั้งสุหรานากงอนุชา สังคามาระตาเรืองศรี
กับระเด่นดาหยนผู้ภักดี มาเข้าที่สรงน้ำทิพมนตร์
ฯ๔คำฯเสมอ
โทน
ห้าองค์ชำระสระสนาน กิดาหยันถวายพานเครื่องต้น
บรรจงทรงทาพระสุคนธ์ ปรุงปนเกสรสุมาลี
สอดใส่สนับเพลาภูษาทรง ฉลององค์โหมดตาดต่างสี
เจียระบาดคาดรัดรูจี ปั้นเหน่งเพชรพลอยมณีหนุนซับ
ทรงมหาสังวาลพิชัยยุทธ์ ชมพูนุชเฟื่องห้อยพลอยประดับ
ทองกรแก้วกามวามวับ ธำมรงค์รุ้งระยับจับตา
ทรงมุงกุฎกุณฑลทัดตรัสเตร็จ อุบะเพชรแพร้วพรายพระเวหา
เหน็บกริชฤทธิไกรแล้วไคลคลา เสด็จมายังเกยแก้วมณี
ฯ๖คำฯเสมอ
ร่าย
ต่างองค์ขึ้นทรงม้าต้น พร้อมพลจตุรงค์ทั้งสี่
กิดาหยันพี่เลี้ยงเคียงพาชี ถวายกลดโหมดสีต่างกัน
ให้เดินทัพโยธาทั้งกอง เสียงกลองเสียงปืนครื้นครั่น
ผงคลีมืดคลุ้มชอุ่มควัน รีบร้นพลขันธ์คลาไคล
ฯ๔คำฯเชิด
ครั้นมาใกล้กองทัพไพรี เห็นโยธีธงทิวปลิวไสว
ช้างม้าตาทุ่งเป็นแถวไป พระสั่งให้หยุดพลจตุรงค์
ฯ๒คำฯ
บัดนั้น จึงมหาเสนาตำมะหงง
รับราชบัญชาพระโฉมยง ให้หยุดธงสำคัญสัญญา
แล้วรีบรัดจัดพลรณยุทธ์ ตั้งที่นามครุฑปักษา
วากองเยื้องกันเป็นฟันปลา ให้โยธาคอยยิงชิงชัย
ฯ๔คำฯเจรจา
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเป็นใหญ่
เห็นทัพมาตั้งมั่นกันเมืองไว้ พลไกรเพียบพื้นปัถพี
จึงตรัสเรียกโอรสยศยง กับองคือนุชาทั้งสองศรี
ต่างรีบกะระตะพาชี ออกยืนที่ประจำกองโยธา
แล้วมีสีหนาทโองการ ประกาศสั่งทวยหาญกองหน้า
จงเร่งเข้าตีทัพให้อัปรา หักเอาดาหาในวันนี้
ฯ๖คำฯ
บัดนั้น ตะหมังรับสั่งใส่เกศี
ก็เร่งพลเร่งพวกพาชี เข้าตีต่อหักโหมโจมทัพ
บ้างเป่าชุดจุดยิงปืนใหญ่ ฉัตรชัยมณฑกนกสับ
นายกองแกว่งดาบวาววับ ต่างขับพลวิ่งเข้าชิงชัย
ฯ๔คำฯเชิด
บัดนั้น นายทหารกุเรปันไม่หวั่นไหว
ให้ระดมปืนตับรับไว้ แล้วไล่โยธีตีประจัญ
ต่างมีฝีมืออื้ออึง วางวิ่งเข้าถึงอาวุธสั้น
ดาบสองมือโถมทะลวงฟัน เหล่ากริชติดพันประจัญรบ
ทหารหอกกลอกกลับสัประยุทธ์ ป้องปัดอาวุธไม่หลีกหลบ
พวกพลพาชีตีกระทบ รำทวนสวนประจบโถมแทง
บ้างสกัดซัดพุ่งหอกคู่ เกาทัณฑ์ธนูน้าวแผลง
ตะลุมบอลฟอนฟันกันกลางแปลง ต่อแย้งยุทธยิงชิงชัย
ตายระดับทับกันดังฟอนฟาง เลือดนองท้องช้างเหลวไหล
กองหลังประดังหนุนขึ้นไป ตัวนายไล่ไพร่เข้าบุกบัน
ฯ๑๐คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาแข็งขัน
เห็นพวกพลไพรีตีประจัญ โยธาขยั้นหยุดยั้ง
พระกริ้วโกรธนักดังอัคคี แกว่งกระบี่ขี่ขับม้าที่นั่ง
โรมรุกบุกไปแต่ลำพัง ไล่หลังพวกพลเข้ารณรงค์
ฯ๔คำฯเชิด
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีสูงส่ง
กับระเด่นทั้งสามสุริย์วงศ์ ต่างองค์ผันแปรแลตาม
เห็นสังคามาระตากล้านัก ยังอ่อนศักดิ์หักศึกไม่เกรงขาม
มิไว้ใจในทีทำสงคราม ต่างขับม้าตามไปทันใด
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเป็นใหญ่
เห็นระเด่นทั้งสี่จึงถามไป เจ้าผู้ใดที่ชื่อจรกา
ฯ๒คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีใจกล้า
ยิ้มพลางทางตอบวาจา เรายกมาแต่กรุงกุเรปัน
จะสังหารผลาญพวกปัจจามิตร ที่มาติดดาหาเขตขันธ์
ซึ่งท่านถามหาจรกานั้น มิได้มาด้วยกันในกองนี้
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
รู้ว่าระเด่นมนตรี ภูมีครั้นคร้ามขานวิญญาณ์
แต่มานะตอบไปด้วยใจหาญ เจ้าผู้วงศ์วานอสัญหยา
แต่ละองค์ทรงโฉมโสภา ชันษาอายุก็ยังเยาว์
ได้เห็นก็เป็นน่าเสียดาย จะพากันมาตามเสียเปล่าเปล่า
ไม่ควรคู่สู้รบกับเรา ครั้นจะฆ่าเสียเล่าก็อายใจ
อนึ่งตัวเจ้ากับเรานี้ จะราคีเคืองกันก็หาไม่
ให้จรกามาเถิดจะชิงชัย เจ้าจะได้ดูเล่นเป็นขวัญตา
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น พระองค์วงศ์อสัญแดหวา
จึงตอบว่าอันตัวจรกา มิได้อยู่ดาหาธานี
เมื่อหลับตามารบไห้ผิดเมือง รี้พลตายเปลืองไม่พอที่
จะรบกับจรกาดังว่านี้ จงล่าเลิกโยธีถอยไป
แม้นไม่รู้แห่งเมืองจรกา จะช่วยชี้มรรคาบอกให้
ถ้าขืนตั้งประชิดติดกรุงไกร คงชิงชัยไม่ฟังท่านพาที
ถึงมาตรแม้นจรกามิมาเล่า ตัวเราจำช่วยด้วยเป็นพี่
เมตาว่าน้องเป็นสตรี จะทอดทิ้งมารศรีเสียอย่างไร
ใช่นางเกิดในปทุมา สุริย์วงศ์พงศานั้นหาไม่
จะมาช่วงชิงกันดังผลไม้ อันจะได้นางไปอย่าสงกา
ฯ๑๐คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงใจกล้า
จึงว่าเรายกโยธา หมายมาจะชิงพระบุตรี
ถึงจะรับของสู่ระตูไว้ ยังมิได้ทำการภิเษกศรี
จรกาไม่มาก็ยิ่งดี ไม่มีผู้หวงแหนเกียดกัน
สุดแท้แต่นางอยู่ที่ไหน เราก็จะชิงชัยที่นั้น
อันชิงนางอย่างนี้ไม่ผิดธรรม์ ธรรมเนียมนั้นมีแต่บุราณมา
สุดแต่ใครดีใครได้ การกระไรของเจ้าผู้เชษฐา
จงยกทัพกลับคืนไปพารา เบื้องหน้าจะได้สืบสุริย์วงศ์
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีตอบตามประสงค์
ซึ่งจะให้เรายกจตุรงค์ คืนคงกรุงไกรนั้นไม่ควร
อับอายไพร่ฟ้าประชาชน เสนีรี้พลจะแซ่สรวล
หรือหมายไม่สมคะเนเรรวน จึงชวนพูดจาหย่าทัพ
อย่าพักพูดอุบายให้ตายใจ ท่านมิยกคืนไปก็ไม่กลับ
รี้พลจะพลอยย่อยยับ เรากับระตูมาสู้กัน
จะได้ลองฤทธีฝีมือ ให้ลือชื่อในชวาเขตขันธ์
หรือรักตัวกลัวจะม้วยชีวัน บังคมคลจะให้คืนไปพารา
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำใจกล้า
ได้ฟังคั่งแค้นแทนบิดา จึงร้องตอบวาจาว่าไป
ดูก่อนอริราชไพรี อย่าพาทีลบหลู่ท่านผู้ใหญ่
โอหังบังอาจประมาทใคร จะนบนอบยอบไหว้อย่าเพิ่งนึก
มิเราก็เจ้าจะตายลง อย่าหมายจิตคิดคะนึงในการศึก
ยังมิทันพันตูมาขู่คึก จะรับแพ้แลลึกไม่มีลาย
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเฉิดฉาย
ฟังวิหาสะกำอภิปราย หยาบคายเคืองขัดอัธยา
จึงทูลองค์ระเด่นมนตรี น้องนี้จะขออาสา
สู้วิหยาสะกำผู้ศักดา พระองค์จงยืนม้าเป็นประธาน
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีใจหาญ
จึงตอบอนุชาชัยชาญ เจ้าจะต้านต่อฤทธิ์ก็ตามใจ
แต่อย่าลงจากพาชี เพลงกระบี่ยังหาชำนาญไม่
เพลงทวนสันทัดชัดเจนใจ เห็นจะมีชัยแก่ไพรี
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเรืองศรี
น้อมองค์ลงถวายอัญชลี กะระตะพาชีขึ้นไปพลัน
ฯ๒คำฯ
ยืนมาอยู่ตรงวิหยาสะกำ แสร้งทำเป็นทีเย้ยหยัน
แล้วว่าใครไม่คิดแก่ชีวัน จะชิงตุนาหงันพระธิดา
จงมาเล่นทวนด้วยกันก่อน ให้เห็นฤทธิรอนแกล้วกล้า
แม้นควรคู่กับวงศ์เทวา จึงจะยกกัลยาให้ไป
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำศรีใส
ได้ฟังแค้นขัดกลัดใจ จึงตอบคำไปด้วยพลัน
ดูก่อนเจ้าผู้เรืองฤทธิรงค์ รูปทรงงามสมคมสัน
เชื้อชาติญาติวงศ์พงศ์พันธ์ อยู่เขตขัณฑ์ธานีบุรีไร
หรือเป็นวงศ์อสัญแดหวา ในสี่นครเป็นไฉน
จึงปั้นหน้ามาต่อฤทธิไกร ไม่กลัวชีวาลัยจะมรณา
ที่ยืนม้าอยู่ข้างหลังนั้น กั้นกลดพื้นสุวรรณโอ่อ่า
นามวงศ์พงศ์ใดจงบอกมา แจ้งกิจจาแล้วจึงจะรบกัน
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเฉิดฉัน
ได้ฟังดังศรเสียบกรรณ จึงตอบไปพลันทันใด
อันองค์สมเด็จพระปิ่นเกล้า คืออิเหนากุเรปันเป็นใหญ่
นั่นกะหรัดตะปาตีชาญชัย ร่วมในสุริย์วงศ์ธิบดี
นี่สุหรานากงทรงสวัสดิ์ องค์อะหนะสิงหัดส่าหรี
นั่นระเด่นดาหยนภูมี อยู่หมันหยาธานีกรุงไกร
เราชื่อสังคามาระตา หน่อท้าวปักมาหงันเป็นใหญ่
ได้เป็นอนุชาเรืองชัย ภูวไนยองค์ระเด่นมนตรี
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำเรืองศรี
ยิ้มแล้วจึงกล่าววาที ซึ่งว่ามานี้ยังแคลงใจ
อันกาหลังสิงหัดส่าหรีนั้น ดาหากุเรปันกรุงใหญ่
ทั้งหมันหยาธานีนั้นไซร้ ก็แจ้งใจว่าวงศ์กันสืบมา
ตัวสิอยู่ปักมาหงัน ใช่วงศ์อสัญแดหวา
เหตุใดว่าเป็นอนุชา นับในวงศาประการใด
หรือหนึ่งพึ่งจะมาเป็นน้อง เกี่ยวข้องรักกันเป็นไฉน
เราคิดเห็นผิดประหลาดใจ จงบอกไปแต่จริงบัดนี้
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเรืองศรี
น้อมองค์ลงถวายอัญชลี กะระตะพาชีขึ้นไปพลัน
ฯ๒คำฯ
ยืนม้าอยู่ตรงวิหยาสะกำ แสร้งทำเป็นทีเย้ยหยัน
แล้วว่าใครไม่คิดแก่ชีวัน จะชิงตุนาหงันพระธิดา
จงมาเล่นทวนด้วยกันก่อน ให้เห็นฤทธิรอนแกล้วกล้า
แม้นควรคู่กับวงศ์เทวา จึงจะยกกัลยาให้ไป
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำศรีไส
ได้ฟังแค้นขัดกลัดใจ จึงตอบคำไปด้วยพลัน
ดูก่อนเจ้าผู้เรืองฤทธิรงค์ รูปทรงงามสมคมสัน
เชื้อชาติญาติวงศ์พงศ์พันธ์ อยู่เขตขัณฑ์ธานีบุรีไร
หรือเป็นวงศ์อสัญแดหวา ในสี่นครเป็นไฉน
จึงปั้นหน้ามาต่อฤทธิไกร ไม่กลัวชีวาลัยจะมรณา
ที่ยืนม้าอยู่ข้างหลังนั้น กั้นกลดพื้นสุวรรณโอ่อ่า
นามวงศ์พงศ์ใดจงบอกมา แจ้งกิจจาแล้วจึงจะรบกัน
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเฉิดฉัน
ได้ฟังดังศรเสียบกรรณ จึงตอบไปพลันทันใด
อันองค์สมเด็จพระปิ่นเกล้า คืออิเหนากุเรปันเป็นใหญ่
นั่นกะหรัดตะปาตีชาญชัย ร่วมในสุริย์วงศ์ธิบดี
นี่สุหรานากงทรงสวัสดิ์ องค์อะหนะสิงหัดส่าหรี
นั่นระเด่นดาหยนภูมี อยู่หมันหยาธานีกรุงไกร
เราชื่อสังคามาระตา หน่อท้าวปักมาหงันเป็นใหญ่
ได้เป็นอนุชาเรืองชัย ภูวไนยองค์ระเด่นมนตรี
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำเรืองศรี
ยิ้มแล้วจึงกล่าววาที ซึ่งว่ามานี้ยังแคลงใจ
อันกาหลังสิงหัดส่าหรีนั้น ดาหากุเรปันกรุงใหญ่
ทั้งหมันหยาธานีนั้นไซร้ ก็แจ้งใจว่าวงศ์กันสืบมา
ตัวสิอยู่ปักมาหงัน ใช่วงศ์อสัญแดหวา
เหตุใดว่าเป็นอนุชา นับในวงศาประการใด
หรือหนึ่งพึ่งจะมาเป็นน้อง เกี่ยวข้องรักกันเป็นไฉน
เราคิดเห็นผิดประหลาดใจ จงบอกไปแต่จริงบัดนี้
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเรืองศรี
น้อมองค์ลงถวายอัญชลี กะระตะพาชีขึ้นไปพลัน
ฯ๒คำฯ
ยืนม้าอยู่ตรงวิหยาสะกำ แสร้งทำเป็นทีเย้ยหยัน
แล้วว่าใครไม่คิดแก่ชีวัน จะชิงตุนาหงันพระธิดา
จงมาเล่นทวนด้วยกันก่อน ให้เห็นฤทธิรอนแกล้วกล้า
แม้นควรคู่กับวงศ์เทวา จึงจะยกกัลยาให้ไป
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำศรีไส
ได้ฟังแค้นขัดกลัดใจ จึงตอบคำไปด้วยพลัน
ดูก่อนเจ้าผู้เรืองฤทธิรงค์ รูปทรงงามสมคมสัน
เชื้อชาติญาติวงศ์พงศ์พันธ์ อยู่เขตขันฑ์ธานีบุรีไร
หรือเป็นวงศ์อสัญแดหวา ในสี่นครเป็นไฉน
จึงปั้นหน้ามาต่อฤทธิไกร ไม่กลัวชีวาลัยจะมรณา
ที่ยืนม้าอยู่ข้างหลังนั้น กั้นกลดพื้นสุวรรณโออ่า
นามวงศ์พงศ์ใดจงบอกมา แจ้งกิจจาแล้วจึงจะรบกัน
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเฉิดฉัน
ได้ฟังดังศรเสียบกรรณ จึงตอบไปพลันทันใด
อันองค์สมเด็จพระปิ่นเกล้า คืออิเหนากุเรปันเป็นใหญ่
นั่นกะหรัดตะปาตรีชาญชัย ร่วมในสุริย์วงศ์ธิบดี
นี่สุหรากงทรงสวัสดิ์ องค์อะนะสิงหัดส่าหรี
นั่นระเด่นดาหยนภูมี อยู่หมันหาธานีกรุงไกร
เราชื่อสังคามาระตา หน่อท้าวปักมาหงันเป็นใหญ่
ได้เป็นอนุชาเรืองชัย ภูวไนยองค์ระเด่นมนตรี
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำเรืองศรี
ยิ้มแล้วจึงกลบ่าววาที ซึ่งว่ามานี้ยังแคลงใจ
อันกาหลังสิงหัดส่าหรีนั้น ดาหากุเรปันกรุงใหญ่
ทั้งหมันหยาธานีนั้นไซร้ ก็แจ้งใจว่าวงศ์กันสืบมา
ตัวสิอยู่ปักมาหงัน ใช่วงศ์อสัญแดหวา
เหตุใดว่าเป็นอนุชา นับเป็นวงศ์ศาประการใด
หรือหนึ่งพึ่งจะมาเป็นน้อง เกี่ยวข้องรักกันเป็นไฉน
เราคิดเห็นผิดประหลาดใจ จงบอกไปแต่จริงบัดนี้
ฯ๘คำฯ
เมื่อนั้น สังคามาระตาเรืองศรี
ฟังวิหยาสะกำพาที ดังตรีเพชรบาดในอุรา
จึงร้องว่าเหวยไพริน ลมลิ้นหยาบคายหนักหนา
มาถามไถ่ไล่เอากิจจา คือจะปรารถนาสิ่งใด
สุดแต่ว่าจิตพิศวาส ก็นับเป็นวงศ์ญาติกันได้
อย่าชักเจรจาให้ช้าไป จะชิงชัยให้เห็นฝีมือกัน
ว่าพลางทางกรายปลายทวน รำร่ายเป็นกระบวนหวนหัน
ชักอาชาชิดติดพัน เข้าประจัญจ้วงโจมโถมแทง
๘คำฯเชิดฉิ่ง
เมื่อนั้น วิหยาสะกำเข้มแข็ง
ขับม้าเลี้ยวล่อต่อแย้ง กรายพระแสงทวนรำเป็นทำนอง
กลอกกระหยับกลับแทงซ้ายขวา สังคามาระตาปัดป้อง
ถ้อยทีหนีไล่รับรอง เปลี่ยนท่าทวนทองแทงกัน
ฯ๔คำฯพญาดิน
เมื่อนั้น สังคามาระตาแข็งขัน
ขับม้าไวว่องป้องประจัญ เป็นเชิงชั้นชิงชัยในทีทวน
ร่ายรับกลับแทงไม่แพลงพล้ำ วิหยาสะกำผัดผันหันหวน
ต่างเรียงเคียงร่ายย้ายกระบวน ปะทะทวนรวนรุกคลุกคลี
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น วิหยาสะกำเรืองศรี
ชักม้าวงวิ่งชิงที โหมหักไพรีก็แรงฤทธิ์
โถมแทงแล้วแปรเปลี่ยนกระบวน ทบทวนม้าที่นั่งไม่พลั้งผิด
หมายเขม้นเข่นฆ่าปัจจามิตร ตามติดต้านทานราญรอน
ฯ๔คำฯเชิด
นัยน์เนจรมุ่งหมายวิหยาสะกำ เห็นถลำเลี้ยวไล่ได้ที
พระแทงสอดลอดเกราะถูกไพรี ตกจากพาชีมรณา
ฯ๒คำฯเชิด
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงใจกล้า
เห็นโอรสต้องศัสตรา ตกจากอาชาบรรลัย
กริ้วโกรธโกรธาบ้าจิต จะรอรั้งยั้งคิดก็หาไม่
แกว่งหอกคู่ขับอาชาไนย เข้ารุกไล่สังคามาระตา
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์พงศ์อสัญแดหวา
เห็นไพรีรุกไล่อนุชา พระขับม้าถลันออกกั้นกาง
กลับกลอกหอกทรงพุ่งสกัด ระตูรับผันผัดไม่ขัดขวาง
พระชักอาชาไนยไว้วาง สะบัดย่างเชือนชายย้ายทำนอง
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงว่องไว
ขับม้าวกวิ่งชิงคลอง เคล่าคลองกลับกลอกหอกซัด
ขยับกรผ่อนพุ่งข้างละที ระเด่นมนตรีป้องปัด
ระตูตามติดพันด้วยสันทัด ผันผัดอาวุธกันไปมา
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระผผู้พงศ์เทวัญอสัญหยา
รับพลางทางชักอาชา รั้งรารอไว้ไม่รอนราญ
จึงคิดว่าระตูผู้นี้ ท่วงทีสามารถอาจหาญ
ทั้งอาวุธต่างต่างก็ชำนาญ จะผลาญบนหลังม้าเห็นยากใจ
อย่าเลยจะชวนตีกระบี่ ได้ทีจะฆ่าเสียให้ได้
คิดแล้วจึงร้องประกาศไป ดูก่อนภูวไนยธิบดี
เรารบกันบนหลังอาชา ต่างกล้าสามารถไม่ถอยหนี
มาจะลงยังพื้นปัถพี ตีกระบี่ให้เห็นฝีมือกัน
ว่าพลางลงจากอัสดร พระกรทรงกระบี่ผาดผัน
รำร่ายหันเหียนเวียนระวัน หมายมั่นเข่นฆ่าราวี
ฯ๑๐คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
จึ่งถอดโกลนโจนจากพาชี ภูมีไม่ยั้งรั้งรา
ทรงกระบี่รำเรียงเคียงร่าย ประปรายปลายกระบี่แล้วให้ท่า
กระหยับหันผันหลังออกมา แล้วกลับหน้าจ้วงโจนเข้าฟันแทง
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น พระสุริย์วงศ์เทวากล้าหาญ
กลับกระบี่ให้ท่าเปลี่ยนแปลง ต่อแย้งย่างท้าวเข้าชิด
แทงต้องระตูแล้วฟันซ้ำ ไม่ชอกซ้ำผิวหนังแต่สักหนิด
ต่างทรงศักดาวราฤทธิ์ เลี้ยวไล่ตามติดต้านทาน
ฯ๔คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงห้าวหาญ
แก่วงกระบี่ผัดผันประจัญบาน ไม่ย่อท้อต่อต้านราญรบ
แทงทะลวงจ้วงฟันทันที ระเด่นมนตรีหลีกหลบ
กระบี่ต่อกระบี่ตีกระทบ เป็นประกายกลุ้มกลบกันไปมา
ฯ๔ คำฯกลอนโยน
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีใจกล้า
เห็นระตูต่อตีมีศักดา คงทั้งศัสตราอาวุธ
ท่วงทีหนีไล่ไวว่อง เพลงกระบี่ตีคล่องเป็นที่สุด
ยากที่ใครจะรอต่อยุทธ์ เป็นบุรุษผู้หนึ่งในแดนไตร
จำกูจะสังหารผลาญด้วยกริช ซึ่งเทเวศร์ประสิทธิ์ประสาทให้
คิดพลางชักกริชฤทธิไกร แล้วร้องว่าไปมิได้ช้า
ดูก่อนระตูภูมี เพลงกระบี่ตีกันจนสิ้นท่า
ต่างคนไม่แพ้ฤทธา เรามารำกริชสู้กัน
ว่าพลางทางถอดกริชกราย เยื้องย้ายร่ายรำบิดผัน
กวักพระหัตถ์ตรัสเรียกระตูพลัน พระทำทีเย้ยหยันไพรี
ฯ๑๐คำฯ
เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
ได้ฟังชื่นชมยินดี ครั้งนี้อิเหนาจะวายชนม์
อันเพลงกริชชวามลายู กูรู้สันทัดไม่ขัดสน
คิดแล้วชักกริชฤทธิรน ร่ายรำทำกลมารยา
กรขวานั้นกุมกริชกราย พระหัตถ์ว้ายนั้นถือเช็ดหน้า
เข้าปะทะประกริชด้วยฤทธา ผัดผันไปมาไม่ครั่นคร้าม
ฯ๖คำฯกลอง
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีชาญสนาม
พระกรกรายฉายกริชติดตาม ไม่เข็ดขามคร้ามถอยคอยรับ
หลบหลีกไวว่องป้องกัน ผัดผันหันออกกลอกกลับ
ปะทะแทงแกล้งทำสันทับ ย่างกระหยับรุกไล่มิได้ยั้ง
ฯ๔คำฯเชิด
เห็นระตูถอยเท้าก้าวผิด พระกรายกริชแทงอกตลอดหลัง
ล้มลงด่าวดิ้นสิ้นกำลัง มอดม้วยชีวังปลดปลง
ฯ๒คำฯโอด
เมื่อนั้น กะหรัดตะปาตีสูงส่ง
ทั้งระเด่นดาหยนสุริย์วงศ์ สุรานากรงทรงฤทธิ์
เห็นระเด่นมนตรีต่อสู้ แทงระตูแม่ทัพดับจิต
สามองค์ทรงม้ากระชั้นชิด จะสังหารผลาญชีวิตไพรี
ต่างเข้าลุยไล่ไม่รอรั้ง ท้าวปาหยังประหมันผันหนี
ทหารโห่เอาชัยได้ที ตามตีโยธาฝ่าฝัน
ฯ๖คำฯ
เมื่อนั้น องค์ระตูปาหยังประหมัน
สุดที่จะรับรองป้องกัน พลขันธ์พังพ่ายตายยับ
ไพร่พลัดจากนายกระจายหนี เห็นเสียทีตีม้าควบขับ
ปลอมพลปนไปในกองทัพ ไม่ผันหน้ามารับแต่สักคน
บ้างบ่าวเข้าละคนบ่าพานายวิ่ง ประเจียดเครื่องเปลื้องทิ้งไว้เกลื่อนกล่น
บ้างหนามเกี่ยวหัวหูไม่รู้ตน ซุกซนดันไปแต่ลำพัง
บ้างเททิ้งไถ้ข้าวเขนงปืน รื้อตื่นเสียงเพื่อนกันข้างหลัง
ที่ถูกปืนป่วยขาละล้าละลัง อุตส่าห์คลานเซซังซุกไป
ฯ๘คำฯเชิด เจรจา
ครั้นมาถึงท้ายค่ายมั่น ท้าวประหมันปาหยังเป็นใหญ่
จึงหยุดปรึกษากันทันใด อันเราจะหนีไปเห็นไม่พ้น
ครั้นจะคืนเข้าค่ายรายรับ ไม่ทันทีกองทัพยังสับสน
จะซ้ำเสียเสนีรี้พล จำจะผ่อนให้พ้นมรณา
มาเราจะเข้าบังคลคัล พระผู้พงศ์อสัญแดหวา
จึงให้ยกธงอัปรา โยธายั้งหยุดพร้องกัน
ฯ๖คำฯ
สององค์ลงจากอาชา เสด็จมากับหมู่กิดาหยัน
เสนาแวดล้อมแน่นนันต์ จรจรัสมาสมรภูมิชัย
ฯ๒คำฯเชิด
ครั้นถึงจึงแจ้งกิจจา แก่ตำมะหงงเสนาผู้ใหญ่
เราผู้น้องระตูผู้บรรลัย ตั้งใจจะมาเฝ้าบาทบงสุ์
ฯ๒คำฯ
บัดนั้น จึงมหาเสนาตำมะหงง
พาระตูพี่น้องทั้งสององค์ มาเฝ้าพระสุริย์วงศ์ทรงธรรม์
ฯ๒คำฯเสมอ
วันทาทูลแถลงแจ้งคดี บัดนี้ท้าวปาหยังกับประหมัน
น้องระตูผู้ม้วยชีวัน มาบังคมคัลพระภูวไนย
ฯ๒คำฯ
เมื่อนั้น สองระตูตัวสั่นหวั่นไหว
ก้มกราบบาทมูลแล้วทูลไป ภูวไนยได้ทรงพระเมตตา
ข้าน้อยทั้งสองเป็นไพรี โทษผิดครั้งนี้หนักหนา
จงโปรดปรานประทานชีวา ไว้เป็นข้าใต้เบื้องบทมาลย์
ขอเอาพระเดชปกเกศเกล้า ตราบเท่าสิ้นชีวาสังขาร
ถึงปีจะมีบรรณาการ มาถวายตามบุราณประเพณี
ฯ๖คำฯเจรจา
เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีเรืองศรี
ฟังระตูสองราพาที ภูมีจึงตรัสตอบไป
ซึ่งท่านมาวอนง้อขอโทษ เราจะถือโกรธนั้นหาไม่
อันเชษฐานัดดาซึ่งบรรลัย เพราะใจโอหังกำลังพาล
ท่านจึงรับศพทั้งสองนั้น พากันกลับไปยังถิ่นฐาน
บูชาเพลิงปลงส่งสการ ให้พร้อมพงศ์วงศ์วานในธานี
ฯ๖คำฯ
ร่าย
ตรัสพลางย่างเยื้องยุรยาตร องอาจดังไกรสรสีห์
สองระตูตามเสร็จจรลี ไปที่วิหยาสะกำตาย
มาเห็นศพทอดทิ้งกลิ้งอยู่ พระพินิจพิศดูแล้วใจหาย
หนุ่มน้อยโสภาน่าเสียดาย ควรจะนับว่าชายโฉมยง
ทนต์แดงดังแสงทับทิม เพริศพริ้มเพรารับกับขนง
เกศาปลายงอนงามทรง เอวองค์สารพัดไม่ขัดตา
กระนี้หรือบิดาไม่พิศวาส จงพินาศด้วยโอรสา
แม้นว่าระตูจรกา งามเหมือนวิหยาสะกำนี้
จะมิได้ร้อนรนด้วยปนศักดิ์ น่ารักรูปทรงส่งศรี
ตรัสแล้วลีลาขึ้นพาชี กลับไปยังที่พลับพลาพลัน
ฯ๑๐คำฯเชิด
เมื่อนั้น สองระตูวิโยคโศกศัลย์
กอดศพเชษฐาเข้าจาบัลย์ พิไรร่ำรำพันโศกา
ฯ๒คำฯโอด
โอ้
โอ้ว่าพระองค์ผู้ทรงยศ พระเกียรติปรากฏในแหล่งหล้า
สงครามทุกครั้งแต่หลังมา ไม่เคยอัปราแก่ไพรี
ครั้งนี้ควรหรือมาพินาศ เบาจิตคิดประมาทไม่พอที่
เพราะรักบุตรสุดสวาทแสนทวี จะทัดทานภูมีไม่เชื่อฟัง
อนิจจาวิหยาสะกำเอ๋ย เวรสิ่งใดเลยแต่หนหลัง
เสียแรงเรืองฤทธีมีกำลัง มาวอดวายชีวังแต่ยังเยาว์
ตั้งแต่นี้ไปไม่เห็นหน้า กลับคืนพาราจะเงียบเหงา
สองกษัตริย์กำสรดซบเซา ให้ละห้อยสร้อยเศร้าวิญญาณ์ฯ
๘คำฯโอด
เจริญพรโยม
ตอบลบโยมควรบอกที่มาที่ไปของบทกลอนที่เอามาว่า เอามาจากหนังสือชื่ออะไร ? ใครเป็นคนพิมพ์ ? พิมพ์ปีพ.ศ ไหน้ ? "ข้อมูลจึงสมบูรณ์"
เพราะ หนังสือแต่ละเล่ม หรือสำนักพิมพ์แต่ละสำนัก "เวลาพิมพ์คำเช่น คำว่า เพชร บางสำนักพิมพ์ก็พิมพ์เป็น เพ็ชร
ขอเจริญพร
๏ เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีสูงส่ง
ตอบลบกับระเด่นทั้งสามสุริย์วงศ์ ต่างองค์ผันแปรแลตาม
เห็นสังคามาระตากล้านัก ยังอ่อนศักดิ์หักศึกไม่เกรงขาม
มิไว้ใจในทีทำสงคราม ต่างขับม้าตามไปทันใด ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเป็นใหญ่
เห็นระเด่นทั้งสี่จึงถามไป เจ้าผู้ใดที่ชื่อจรกา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น ระเด่นมนตรีใจกล้า
ยิ้มพลางทางตอบวาจา เรายกมาแต่กรุงกุเรปัน
จะสังหารผลาญพวกปัจจามิตร ที่มาติดดาหาเขตขัณฑ์
ซึ่งท่านถามหาจรกานั้น มิได้มาด้วยกันในกองนี้ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้น ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี
รู้ว่าระเด่นมนตรี ภูมีครั่นคร้ามขามวิญญาณ์
แต่มานะตอบไปด้วยใจหาญ เจ้าผู้วงศ์วานอสัญหยา
แต่ละองค์ทรงโฉมโสภา ชันษาอายุก็ยังเยาว์
ได้เห็นก็เป็นน่าเสียดาย จะพากันมาตายเสียเปล่าเปล่า
ไม่ควรคู่สู้รบกับเรา ครั้นจะฆ่าเสียเล่าก็อายใจ
อนึ่งตัวเจ้ากับเรานี้ จะราคีเคืองกันก็หาไม่
ให้จรกามาเถิดจะชิงชัย เจ้าจะได้ดูเล่นเป็นขวัญตา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
แปลให้หน่อยค่ะ